ابوذر غفاری و مالک اشتر، دو مبارز علیه سیاست‌های خلیفه

يکي از حوادث دوره خلافت عثمان که در انديشه و نگرش مالک دربارة خليفه سوم تأثير گذار بود، تبعيد ابوذر به ربذه و جان دادن وي در آن بيابان خشک و سوزان و در اوج تنهايي بود که با حضور مالك در مراسم دفن او مصادف شد. درباره حضور اشتر براي دفن ابوذر حديثي نقل شده که نشان از فضيلت مالک اشتر است. براساس اين روايت، هنگام مرگ ابوذر، تنها همسر يا دخترش با او بود، وي از تنهايي خود و از اين که پارچه­اي براي کفن ابوذر به همراه نداشت، ناراحت بود، ابوذر به وي دلداري داد و گفت: از پيامبر شنيده است که در هنگام مرگ، گروهي از مؤمنان بر جنازه­اش حاضر مي­شوند.[8] همسر ابوذر می‌گويد: «از تپه­هاي ريگي بالا مي­رفتم و مي­نگريستم و باز براي پرستاري او بر مي­گشتم در همين حال بوديم که ناگاه از دور مرداني پيدا شدند که هم­چون کرکس بودند و مرکب­هايشان ايشان را شتابان پيش مي­آورد.[9] بنابر برخي روايت­ها، وقتي آنها به کنار ابوذر رسيدند وي از دنيا رفته بود، اما بر طبق نقل ديگر، وي سخن پيامبر(ص) را به ايشان گفت و به آنها بشارت داد، از جمله افراد حاضر در کاروان، مالک اشتر و حجربن عدي بودند[10] ابوذر به آنها سفارش کرد که تنها کسي وي را کفن نمايد که امير، سالار گروه، و يا مأمور بريد و نقيب نباشد.[11] در ميان کاروانيان، تنها شخصي از انصار سالار و مأمور نبود و همو، وي را در رداي خويش و دو جامة ديگر دفن کرد.[12] براساس اين نقل­ها مالک اشتر و حجر بن عدی که از بزرگان مذحج و کنده بودند، نمي­توانستند ابوذر را دفن نمايند، ولي براساس روايت­هاي منابع شيعي، منظور ابوذر اين بود که نماينده خليفه؛ شامل امير، بريد و نقيب عهده دار دفن وي نباشند و مالک اشتر وي را کفن کرد و آن گروه به امامت وي بر ابوذر نماز گزاردند و او را دفن کردند.[13] پس از دفن ابوذر، مالک دربارة ايمان اين صحابي و اعتراض­هاي او و نيز تبعيدش سخنراني نمود.[14]

8- ابوعمر يوسف بن عبدالبر، الاستيعاب في معرفة الاصحاب (بيروت، دارالكتب العلميه، 1415 ق) جلد اول، صفحه  323.
9- ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، جلد 1، صفحات  6 – 315.
10- همان، جلد 6، صفحه  316، شمس الدين محمد بن عثمان ذهبي، سير اعلام النبلاء، (مصر، دارالمعارف، بي­تا)، جلد 2، صفحه  55؛ ابن اثير، اسدالغابه في معرفه الصحابه، جلد 1، (بيروت، دارالكتب العلمية، بي­تا) صفحه  564؛ ابن عبدالبر، پيشين، جلد 1، صفحه 321.
11- ابن اثير، اسدالغابه في معرفه الصحابه، جلد 1، صفحه  564؛ ابن ابي الحديد، پيشين، جلد 6، صفحه  316؛ ذهبي، پيشين، جلد 2، صفحه  55.
12- ابن عبدالبر، پيشين، جلد 1، صفحه  323؛ ابن ابي الحديد، پيشين، جلد 6، صفحه  316.
13- سيد محسن الامين، اعيان الشيعه، (بيروت، دارالتعارف المطبوعات، 1403ق )، جلد 4، صفحه  242.
14- براي آگاهي از متن سخنان مالک بر سر تربت ابوذر، ر.ک: ابن مخنف لوط بن يحيي الازدي، نصوص من تاريخ ابي مخنف، (بيروت، دارمحجة البيضاء، 1419ق) جلد 1، صفحه 79؛ ابن اعثم کوفي، پيشين، صفحه  326.